مطالعه فون و بیواکولوژی ناقلین لیشمانیوز (پشه خاکی‌های فلبوتومینه) در شهرستان نورآباد ممسنی، استان فارس

چکیده: مقدمه و هدف: افزایش ناگهانی تعداد موارد بیماری کالاآزار در چند ساله اخیر در شهرستان ممسنی واقع در استان فارس بیانگر شکل‌گیری کانون آندمیک جدیدی از بیماری بود. از آنجا که تبیین یک استراتژی کنترلی مؤثر در بیماری‌های ناقل زاد مستلزم شناخت فون و بیواکولوژی ناقلین آنهاست، مطالعه حاضر با هدف تعیین فون و بیواکولوژی ناقلین لیشمانیوز انجام شد. مواد و روش‌ها: این یک مطالعه توصیفی به صورت مقطعی می‌باشد که طی سال‌های 1384 ـ 1383 در شهرستان نورآباد ممسنی استان فارس به منظور تعیین فون و بیواکولوژی ناقلین لیشمانیوز انجام شد. صید پشه‌های خاکی با استفاده از تله چسبان، آسپیراتور و تله نوری در طی فصل فعالیت آنها انجام شد. نرخ پاریتی با تشریح پشه‌های خاکی و مشاهده غدد ضمیمه دستگاه تناسلی و نرخ آنتروپوفیلیک با آزمایش الیزای خون موجود در معده آنها انجام پذیرفت. ناقلین هم به دو روش میکروسکپیک و مولکولی واکنش زنجیره‌ای پلی مراز مشخص گردیدند. یافته‌ها: در این مطالعه 12688 پشه خاکی صید گردید که 7040 عدد (48/55 درصد) آنها نر و 5648 عدد (52/44 درصد) ماده بودند. از میان پشه‌های صید شده 16/23 درصد از اماکن داخلی و 84/76 درصد از اماکن خارجی صید شدند. تعیین هویت پشه‌های خاکی مجموعه‌ای بالغ بر 25 گونه (14 گونه فلبوتوموس 11 گونه سرژانتومیا) را به عنوان فون شهرستان مشخص نمود. 4 گونه فلبوتوموس شامل؛ گونه‌های صالحی، انصاری، الینوره و برگروتی و دو گونه سرژانتومیا افریکانا و اسکوامیپلیوریس برای اولین بار از استان فارس گزارش می‌شوند. در اماکن داخلی گونه فلبوتوموس پاپاتاسی با 637 نمونه (2/39 درصد) و در اماکن خارجی گونه سرژانتومیا دنتاتا با 1137 نمونه (1/21 درصد) صید، گونه‌های غالب بودند. فعالیت ماهیانه پشه‌های خاکی در نیمه اردیبهشت شروع و در نیمه آبان‌ ماه خاتمه می‌یابد و اوج فعالیت آنها در نیمه مرداد ماه می‌باشد. در 2 نمونه از گونه فلبوتوموس پاپاتاسی و2 مورد الکساندری آلودگی لپتومونادی مشاهده گردید. اندکس آنتروپوفیلیک گونه‌های پاپاتاسی و الکساندری با استفاده از روش الیزا به ترتیب 3/37 و 8/32 درصد مشخص گردید. نتیجه‌گیری: فون پشه‌های خاکی شهرستان ممسنی بسیار غنی است که متأثر از تنوع بالای بیوجغرافیایی آن است. گونه‌های پاپاتاسی و الکساندری به عنوان ناقلین فرم‌های جلدی و احشایی لیشمانیوز در این کانون معرفی می‌شوند. یافته‌های بیواکولوژیک پشه‌های خاکی در این مطالعه اساس استراتژی کنترل ناقلین لیشمانیوز در این کانون نوظهور را تشکیل خواهد داد. واژه‌های کلیدی: لیشمانیوز، بیواکولوژی، پشه‌های خاکی فلبوتومینه